Θεωρητικό πλαίσιο

    Το «Λόγου χάρη» είναι ένας διαδικτυακός τόπος για την εκμάθηση της Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας μέσα από λογοτεχνικά κείμενα. Κάθε μάθημα βασίζεται σε συγκεκριμένο λογοτεχνικό κείμενο. Εστιάζει στην ακαδημαϊκή γλωσσική ικανότητα και στις ιδιαίτερες γλωσσικές δεξιότητες (Cummins, 2000b, Skourtou, Kourtis-Kazoullis, and Cummins, 2005) καθώς απευθύνεται σε ενήλικες, οι οποίοι ήδη κατέχουν τις επικοινωνιακές δεξιότητες στην Ελληνική.

    Το μαθησιακό περιβάλλον δημιουργήθηκε στα πλαίσια του Π.Μ.Σ. του Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αιγαίου με τίτλο «Επιστήμες της Αγωγής – Εκπαίδευση με Χρήση Νέων Τεχνολογιών». Το «Λόγου χάρη» αποτελεί συλλογική προσπάθεια. Δημιουργήθηκε από τους παρακάτω μεταπτυχιακούς φοιτητές που συμμετείχαν στο μάθημα «Διδασκαλία δεύτερης γλώσσας στο διαδίκτυο» που διδάχθηκε από τη Βασιλεία Κούρτη-Καζούλλη στο πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών «Επιστήμες της Αγωγής – Εκπαίδευση με Χρήση Νέων Τεχνολογιών» του Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου:

• Ακαδημαϊκό έτος 2004-2005: Κλαδογένη Δημήτριο, Κόζα Μαρία, Κόζα Χρυσάνθη, Νιτσόπουλο Γεράσιμο, Παπαβασιλείου Μαρία.
• Ακαδημαϊκό έτος 2005-2006: Βρατσάλη Νεφέλη, Ηρακλείδη Χρήστο, Καραμανώλη Παναγιώτη, Κοντομανώλη Νικόλαo, Κώστα Βασιλεία, Μακρογιάννη Τσαμπίκα, Μαυρομάτη Ιωάννα - Ιω, Μπάτσαρη Χρυσοβαλάντη, Πάικα Κωνσταντίνα, Παπαμιχαήλ Έφη, Παππά Μιχάλη, Πέρο Νικόλαο, Σαμαρά Βασιλική, Σπάρταλη Μαρία, Συγκελάκη Γεώργιο, Τσουκαλά Δημήτριο.
• Ακαδημαϊκό έτος 2006-2007: Διακογεωργίου Δέσποινα, Ηλιάδης Στυλιανός, Καλαϊτζόπουλος Κων/νος, Καραγεώργη Τσαμπίκα, Καραπαναγιώτου, Χρυσούλα, Καράρτζογλου Σοφοκλης, Κωνσταντακοπούλου Μάρθα, Μαρκογιαννάκης Γεώργιος, Μοσχόπουλος Διονύσιος, Μπρη Αντωνία, Νεράκης Αγγελής, Παναγιωτόπουλος Θεόδωρος, Παπδημητριου Ελένη, Σπανός Δημήτριος, Σωφρονίου Κωνσταντίνα, Τάτσης Βασίλης, Τιγκίρη Χριστίνα και Φωτιά Σοφία
• Ακαδημαϊκό έτος 2007-2008: Βαλασιάδης Ευάγγελος, Γκούρλας Θωμάς, Καβουκλής Γεώργιος, Καντάς Κωνσταντίνος, Μάρκου Δέσποινα, Μήταλας Ανδρέας, Μιχαϊλίδης Ιωάννης, Μπονιάτη Δέσποινα, Παπαδοπούλου Αθηνά, Πετρίδου Θεανώ, Χατζάρας Μιχάλης
• Ακαδημαϊκό έτος 2008-2009: Αθανασίου Ευγενία, Αραπατζή Γεωργία, Κακαρώνη Βασιλική, Καραγκούνη Ευστρατία, Καστούδη Διονυσία, Κωνσταντίνου Ευανθία, Λεμονιά Αλεξάνδρα, Μόρας Μάριος, Μπιλανάκη Μαρία, Παναγίδου Χριστιάνα,Παντελή Ιουλιέττα, Πλακιάς Διονύσιος, Πολίτη Παναγιώτα, Σαραντινού Χαρίκλεια, Σπηλιοπούλου Ιωάννα, Φραγκούλης Ιωάννης, Φράττη Παναγιώτα-Αλεξάνδρα, Χριστόπουλος Πέτρος

Γλωσσική ικανότητα
    Η ικανότητα στη γλώσσα χαρακτηρίζεται από τρεις διαφορετικές πτυχές: α) τη συνομιλητική ευχέρεια (conversational fluency), β) τις ιδιαίτερες γλωσσικές δεξιότητες (discrete language skills) και γ) την ακαδημαϊκή γλωσσική ικανότητα (academic language proficiency) (Cummins, 2000b). Η συγκεκριμένη εφαρμογή εστιάζει στην ακαδημαϊκή γλωσσική ικανότητα και στις ιδιαίτερες γλωσσικές δεξιότητες. Η ακαδημαϊκή γλωσσική ικανότητα περιλαμβάνει τη γνώση του λιγότερο συχνού λεξιλογίου, καθώς επίσης και τη δυνατότητα να ερμηνευθούν και να παραχθούν γραπτά κείμενα αυξημένης δυσκολίας (Cummins, 2000b). Αυτή αποκτάται είτε μέσω της άμεσης διδασκαλίας είτε μέσω της έκθεσης σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε μορφωτικά και γλωσσικά ερεθίσματα. Οι ιδιαίτερες γλωσσικές δεξιότητες απεικονίζουν συγκεκριμένη γνώση, που αφορά στη φωνολογία, στον αλφαβητισμό και στη γραμματική.

Θεωρητικό πλαίσιο «Λόγου χάρη»
    Το θεωρητικό πλαίσιο της εφαρμογής (Κούρτη-Καζούλλη, 2005) βασίζεται στο πλαίσιο για την ανάπτυξη της ακαδημαϊκής ικανότητας (Framework for the Development of Academic Expertise) (Cummins, 2001), όπως τροποποιήθηκε για τις ανάγκες του συγκεκριμένου διαδικτυακού τόπου (βλ. εικόνα 2). Προστέθηκε ο πυρήνας του παρακάτω πίνακα, «γλώσσα και περιεχόμενο», που βασίζεται στη δημιουργική κατανόηση και παραγωγή λογοτεχνικών κειμένων. Η κατανόηση και η παραγωγή της λογοτεχνίας και ειδικά της ποίησης μπορεί να συμβάλει με θετικό τρόπο στην εκμάθηση των γλωσσών (Bouvet and Close, 2006). Επίσης, η λογοτεχνία, και ειδικά η ποίηση, είναι ένα πολύ δραστικό μέσο ανάπτυξης του κριτικού αλφαβητισμού και της φαντασίας των μαθητών (Egan, 1992). Σύμφωνα με το πλαίσιο για την ανάπτυξη της ακαδημαϊκής ικανότητας (Cummins, 2001), οι δραστηριότητες εστιάζουν: α) στη γλώσσα, β) στο νόημα και γ) στη χρήση. Η εστίαση στη γλώσσα έχει στόχο την ανάπτυξη της γλωσσικής συνειδητοποίησης μέσα από τις τυπικές μορφές της γλώσσας, αλλά δεν περιορίζεται σ' αυτό. Στοχεύει στην ανάπτυξη της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης (critical language awareness) (Cummins, 2000b). Η εστίαση στο νόημα περιλαμβάνει: α) κατανόηση της εισερχόμενης πληροφορίας και β) ανάπτυξη του κριτικού αλφαβητισμού (Cummins, 2000b). Η εστίαση στη χρήση βασίζεται στην αντίληψη ότι οι μαθητές θα πρέπει να χρησιμοποιούν τη γλώσσα-στόχο ενεργά ως μέσο έκφρασης της ταυτότητάς τους (Cummins, 2000b). Έρευνες έχουν δείξει ότι η χρήση της γλώσσας-στόχου συνδέεται άμεσα με τη γλωσσική κατάκτηση (Swain, 1997). To πλαίσιο στοχεύει στη μέγιστη γνωστική εμπλοκή ή νοητική πρόκληση, δεδομένου ότι οι μαθητές συμμετέχουν σε γνωστικές διαδικασίες υψηλότερου επιπέδου, όπως ανάλυση, σύνθεση και αξιολόγηση, δηλαδή κριτική σκέψη (Cummins, 2000b). Επίσης, δίνεται έμφαση στην παροχή γλωσσικών βοηθημάτων (Vygotsky 1962, 1978, Cummins, 2000b), στη δημιουργία ενδογενούς κινήτρου (Ellis 1997, Gardner and McIntyre 1992, 1993, Cook 1978, Skehan 1989), στη μεταγλωσσική συνειδητοποίηση και στον κριτικό αλφαβητισμό (Cummins 2000b).

Εικόνα 1: Θεωρητικό πλαίσιο

Γλωσσικά βοηθήματα
    Με την τοποθέτηση του κέρσορα πάνω από τις λέξεις, εμφανίζεται μια αγγλική μετάφραση. Τα γλωσσικά βοηθήματα σε μορφή μετάφρασης προσφέρονται στην Αγγλική, διότι σχεδιάστηκε αρχικά για μέλη της ελληνικής διασποράς σε αγγλόφωνες χώρες και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σε τμήματα ελληνικών σπουδών στην Αυστραλία. Παράλληλα, δίνεται και η δυνατότητα γραμματικής αναγνώρισης της κάθε λέξης (Κλαδογένης, 2006). Με αυτόν τον τρόπο γίνεται κατανοητή η εισερχόμενη πληροφορία για τη γλώσσα (Krashen, 1982) και ενισχύεται η εκμάθηση γλωσσών με βοηθήματα (Vygotsky 1962, 1978, Cummins, 2000b). Το χαρακτηριστικό των γλωσσικών βοηθημάτων βασίζεται στο λογισμικό εκμάθησης δεύτερης γλώσσας «e-lective» (Cummins, 1998) και στο ηλεκτρονικό βιβλίο “My Electronic Computer Book”, με τη βοήθεια του οποίου ο μαθητής μαθαίνει τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή και την αγγλική γλώσσα ταυτόχρονα (Κούρτη-Καζούλλη, 2000). Οι μαθητές έχουν επίσης ακουστικά βοηθήματα. Μπορούν , για παράδειγμα, να ακούσουν την απαγγελία του ποιήματος είτε εξολοκλήρου είτε κάθε λέξης χωριστά.

Δραστηριότητες/ασκήσεις που εστιάζουν στη γλώσσα
    Το «Λόγου χάρη» παρέχει στους μαθητές τη γλωσσική θεωρία και την ευκαιρία για εφαρμογή της θεωρίας στην πράξη. Μπορούν να μάθουν τυπικές μορφές της γλώσσας όπως η γραμματική, το συντακτικό κ.ά. και μετά να προχωρήσουν σε ασκήσεις που αφορούν σε αυτές τις δεξιότητες. Ωστόσο, οι μαθητές δεν μένουν στο επίπεδο των τυπικών μορφών της γλώσσας-στόχου, αλλά ενθαρρύνονται να αναπτύξουν κριτική γλωσσική επίγνωση, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα με δημιουργικό τρόπο.

Δραστηριότητες/ασκήσεις που εστιάζουν στο νόημα
    Οι μαθητές ενθαρρύνονται να κατανοήσουν το κείμενο, πρώτα σε επίπεδο κυριολεκτικής κατανόησης, δηλαδή τι εννοεί το κείμενο και έπειτα, υπερβαίνοντας το επίπεδο αυτό, να εμβαθύνουν στην κατανόηση των εννοιών και του λεξιλογίου και με τον τρόπο αυτό να αναπτύξουν τον κριτικό αλφαβητισμό (Cummins, 2000b) (βλ. εικόνα 4). Οι δραστηριότητες/ασκήσεις λειτουργούν σε δύο επίπεδα: (α) ερωτήσεις κατανόησης και (β) ερωτήσεις κρίσεως.

Δραστηριότητες/ασκήσεις που εστιάζουν στη χρήση
    Στο «Λόγου χάρη», οι μαθητές καθοδηγούνται προς τη δημιουργία των δικών τους λογοτεχνικών κειμένων. Αρχικά, ενθαρρύνονται να επεξεργαστούν τα παρεχόμενα λογοτεχνικά κείμενα, μέσω διαφορετικών δραστηριοτήτων και στη συνέχεια παρακινούνται στη δημιουργική γραφή (δηλαδή στη συγγραφή ποιημάτων και άλλων λογοτεχνικών κειμένων) πρώτα μέσα από ασκήσεις και κατόπιν μέσω ελεύθερης δημιουργικής γραφής (βλ. εικόνα 4). Ενθαρρύνονται ακόμα να δημοσιεύσουν την εργασία τους στο λογοτεχνικό περιοδικό που είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα (βλ. εικόνα 5). Παραδείγματα δραστηριοτήτων/ασκήσεων αποτελούν: α) παιχνίδια με τις λέξεις, β) δημιουργία ποιήματος και γ) συνεργατική συγγραφή.

Συνεργασία τάξεων
    Το «Λόγου χάρη» μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τμήματα ελληνικών σπουδών σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Στην περιοχή της ιστοσελίδας «συνεργασία τάξεων», οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί ενθαρρύνονται να συνεργαστούν με άλλες τάξεις στην Ελλάδα ή σε άλλα μέρη του κόσμου, που μαθαίνουν επίσης τα Ελληνικά ως δεύτερη γλώσσα. Η συνεργασία τάξεων μπορεί να παρέχει αποτελεσματικούς τρόπους εκμάθησης μιας δεύτερης γλώσσας, δεδομένου ότι οι εφαρμογές μπορούν να υπερβούν τους παραδοσιακούς παιδαγωγικούς προσανατολισμούς και οι μαθητές μπορούν να εμπλακούν ενεργά στη χρήση της γλώσσας (Κούρτη-Καζούλλη, 2001, Κούρτη-Καζούλλη και Cummins, 2005, Σκούρτου, 2001). Κατ' αυτόν τον τρόπο, η εκμάθηση της γλώσσας-στόχου αποκτά σημαντικό νόημα, καθώς κατακτάται ενεργά μέσω της επικοινωνίας αλλά και μαθαίνεται μέσω των ασκήσεων και των δραστηριοτήτων που προτείνει η ιστοσελίδα.

Άλλα βοηθήματα για το μαθητή
    Οι μαθητές έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες στο διαδίκτυο για τους ποιητές και με αυτόν τον τρόπο μπορούν να συνδυάσουν την εκμάθηση της γλώσσας με τον πολιτισμό, ένα σημαντικό στοιχείο στην εκμάθηση γλωσσών (Byram 1989, 1994). Επίσης, παρέχονται βοηθήματα όπως χρονολόγιο, ηλεκτρονικά λεξικά, ιστοσελίδες αυτόματης μετάφρασης και συνδέσεις για άλλες ιστοσελίδες που αφορούν στην Ελληνική γλώσσα, τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό. Επίσης, οι μαθητές μπορούν να κατεβάσουν έναν σύνδεσμο του Google Earth που δείχνει τις τοποθεσίες που γεννήθηκαν σημαντικοί ποιητές.
    Τέλος, οι επισκέπτες μπορούν να έρθουν σε επαφή με τους δημιουργούς της ιστοσελίδας για πρόσθετη βοήθεια μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (logouhari@rhodes.aegean.gr). Αυτό συνεπάγεται την ύπαρξη μιας ομάδας «ειδικών» (Κούρτη-Καζούλλη, 2001) που μπορούν να παρέχουν τεχνική βοήθεια, ιδέες για σχέδια δράσης, βοήθεια στην εκμάθηση της γλώσσας κ.λπ. Συχνά, μια αρνητική πτυχή των διαδικτυακών εφαρμογών για την εκμάθηση γλωσσών είναι η απρόσωπη φύση τους. Το ζητούμενο εδώ είναι να κάνουμε το «Λόγου χάρη» πιο προσωπικό και ικανό να παρέχει όσο το δυνατόν περισσότερα στην ιδιαιτερότητα του κάθε μαθητή.

Επίλογος
    Το «Λόγου χάρη» δημιουργήθηκε στα πλαίσια ενός μαθήματος του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών του ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Αιγαίου και είχε σκοπό την ομαδο-συνεργατική συνεργασία των μεταπτυχιακών φοιτητών/τριων, ώστε να προσφέρουν ένα εκπαιδευτικό βοήθημα για την εκμάθηση της Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας. Ο στόχος ήταν να παρακινηθούν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές/τριες να εφαρμόσουν στην πράξη, όσο μελετήθηκαν σε θεωρητικό επίπεδο κατά τη διάρκεια των μαθημάτων. Ακολουθώντας τη διαδικασία της κριτικής συνεργατικής έρευνας (Cummins, 2000b), οι μεταπτυχιακοί φοιτητές εργάστηκαν σε ομάδες. Η κάθε ομάδα σχεδίασε και υλοποίησε ένα μέρος μιας μεγαλύτερης εφαρμογής, δηλ. την κατασκευή του «Λόγου χάρη», αφού πρώτα μελετήθηκαν συναφή θέματα, όπως η μέχρι σήμερα πορεία της διδασκαλίας/εκμάθησης γλώσσας με υποστήριξη Η/Υ και αφού έγινε κριτική ανάλυση και αξιολόγηση άλλων εφαρμογών. Επίσης, μελετήθηκαν οι δυνατότητες που προφέρουν οι ΤΠΕ σήμερα, καθώς και θεωρητικές προσεγγίσεις για την εκμάθηση γλωσσών και παιδαγωγικοί προσανατολισμοί. Το εκπαιδευτικό βοήθημα τότε σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε. Αποτελεί μια προσπάθεια συνδυασμού θεωρίας και πράξης στα πλαίσια της χρήσης της υπερμεσικής και δικτυακής τεχνολογίας. Η εφαρμογή αυτή λειτουργεί δυο ακαδημαϊκά έτη (2004-2005 και 2005-2006) και συνεχώς εμπλουτίζεται από εργασίες μεταπτυχιακών φοιτητών. Υπάρχει θετική ανταπόκριση από τμήματα ελληνικών σπουδών του εξωτερικού για περαιτέρω εξέλιξη και συνεργασίες.