|
|
ΘΕΩΡΙΑ
| Κύρια και κοινά ονόματα |
| |
Κύρια είναι τα ονόματα ανθρώπων, ζώων, τόπων, ημερών, μηνών, εορτών. Επίσης ως κύρια χρησιμοποιούνται και τα ονόματα πραγμάτων, κτιρίων, καταστημάτων, πλοίων, έργων τέχνης κ.λ.π. Το αρχικό γράμμα των κύριων ονομάτων γράφεται με κεφαλαίο.
ο Αντώνης, ο μυθικός Μινώταυρος, η Πάτρα, Δευτέρα, Μάρτιος, Χριστούγεννα
Κοινά θεωρούνται όλα τα ονόματα εκτός από τα κύρια. Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: τα συγκεκριμένα και τα αφηρημένα.
Τα συγκεκριμένα αναφέρονται σε οντότητες που γίνονται αντιληπτές με τις αισθήσεις: πρόσωπα (παιδί), ζώα (γάτα), πράγματα (πόρτα), ύλη (ζάχαρη).
Τα αφηρημένα αναφέρονται σε οντότητες που αντιλαμβανόμαστε με το νου: έννοιες, ενέργειες, καταστάσεις ή ιδιότητες.
καλοσύνη, ησυχία, δυστυχία, γενέθλια, σκοπός, ειρήνη
|
| Έκθλιψη και αφαίρεση |
| |
Η εκφώνηση δύο ή περισσότερων φωνηέντων στη σειρά αποτελεί μια δύσκολη ακολουθία φθόγγων για τους ομιλητές. Ως συνέπεια της δυσκολίας αυτής στην Ελληνική γλώσσα παρατηρούνται διάφορες μεταβολές και ποικιλίες όπως είναι η έκθλιψη και η αφαίρεση.
Έκθλιψη: αποβάλλεται το τελικό φωνήεν της προηγούμενης λέξης (στη θέση του φωνήεντος που αποβάλλεται μπαίνει απόστροφος).
μου άνοιξε -> μ' άνοιξε, το αγόρασα -> τ' αγόρασα
Αφαίρεση: αποβάλλεται το αρχικό φωνήεν της επόμενης λέξης.
θα έρθει -> θα 'ρθει, το έλεγα -> το 'λεγα
|
| Συνώνυμα και αντίθετα |
| |
Οι λέξεις που έχουν περίπου την ίδια σημασία λέγονται συνώνυμες λέξεις ή συνώνυμα.
εργασία - δουλεία, θόρυβος - φασαρία, συνομιλία - συζήτηση, χρήματα - λεφτά
Οι συνώνυμες λέξεις φανερώνουν το ίδιο νόημα αλλά και κάποιες διαφορές μεταξύ τους.
κατοικία - διαμονή
Η κατοικία σημαίνει τον τόπο όπου μένει κανείς μόνιμα.
Η διαμονή σημαίνει τον τόπο όπου μένει κανείς προσωρινά.
Οι λέξεις που έχουν αντίθετη σημασία λέγονται αντίθετες λέξεις ή αντίθετα.
εχθροί - φίλοι, νέοι - γέροι
|
| Δεικτικές αντωνυμίες |
| |
Δεικτικές λέγονται οι αντωνυμίες, που τις χρησιμοποιούμε για να δείξουμε κάτι χωρίς να το ονομάσουμε. Αυτές είναι:
- Αυτός, αυτή, αυτό. Τις χρησιμοποιούμε για να δείξουμε όσα βρίσκονται κοντά μας.
- (Ε)τούτος, (ε)τούτη, (ε)τούτο. Τις χρησιμοποιούμε για να δείξουμε όσα βρίσκονται πολύ κοντά μας.
- Εκείνος, εκείνη, εκείνο. Τις χρησιμοποιούμε για να δείξουμε όσα βρίσκονται μακριά μας.
- Τέτοιος, τέτοια, τέτοιο. Τις χρησιμοποιούμε για να δείξουμε ποιότητα.
- Τόσος, τόση, τόσο. Τις χρησιμοποιούμε για να δείξουμε ποσότητα.
|
| Ερωτηματικές αντωνυμίες |
| |
Ερωτηματικές αντωνυμίες λέγονται εκείνες που τις μεταχειριζόμαστε, όταν ρωτούμε:
- Τι; Τι ώρα είναι;
- Ποιος; Ποια; Ποιο; Για ποιο θέμα μιλάς;
- Πόσος; Πόση; Πόσο; Πόσα σου οφείλω;
|
| Αόριστες αντωνυμίες |
| |
Αόριστες λέγονται οι αντωνυμίες που τις μεταχειριζόμαστε για ένα πρόσωπο ή πράγμα, που δεν το ονομάζουμε, γιατί δεν το ξέρουμε ή γιατί δε θέλουμε:
Κάποιος σε ζητάει στο τηλέφωνο.
Αόριστες αντωνυμίες είναι:
- ένας, μια (μία), ένα Μου έλεγε ένας.
- κανένας (κανείς), καμιά (καμία), κανένα Δεν του μίλησε κανείς.
- κάποιος, κάποια, κάποιο Κάποιοι θέλουν να σας μιλήσουν.
- μερικοί, μερικές, μερικά Μερικοί τον ακολούθησαν μέχρι το τέλος.
- κάτι, κατιτί Κάτι θα είδες.
- τίποτε (τίποτα) Δεν ξέρω τίποτε.
- κάμποσος, κάμποση, κάμποσο Περιμέναμε κάμποση ώρα.
- κάθε, καθένας, καθεμιά (καθεμία), καθένα Κάθε μέρα διαβάζει την εφημερίδα του.
|
| Σύνθετες λέξεις |
| |
Οι σύνθετες λέξεις προκύπτουν από το συνδυασμό λέξεων. Οι σύνθετες λέξεις αποτελούνται από το α' και β' συνθετικό. Για παράδειγμα στη λέξη αλατοπίπερο η λέξη αλάτι είναι το α' συνθετικό και η λέξη πιπέρι το β' συνθετικό. Οι σύνθετες λέξεις μπορεί να είναι ονόματα, ρήματα, μετοχές και επιρρήματα.
Στα σύνθετα ονόματα το β' συνθετικό είναι όνομα (ουσιαστικό ή επίθετο) και το α' συνθετικό μπορεί να είναι:
- Ουσιαστικό ανεμόμυλος (άνεμος + μύλος)
- Επίθετο αγριάνθρωπος (άγριος + άνθρωπος)
- Ρήμα μισάνθρωπος (μισώ + άνθρωπος)
- Επίρρημα πανωσέντονο (πάνω + σεντόνι)
- Αντωνυμία πανωσέντονο (πάνω + σεντόνι)
- Αριθμητικό δεκάδραχμο (δέκα + δραχμή)
- Πρόθεση αντιαεροπορικός (αντί + αεροπορικός)
- Αχώριστο μόριο άκακος (ά + κακός) (α-, ξε-, ανά-, αν-, ξ-)
Τα αχώριστα μόρια (α-, ξε-, ανά-, αν-, ξ-) είναι μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες λέξεις που δεν τις γράφουμε ποτέ μόνες τους αλλά τις βρίσκουμε ως ά συνθετικά σε σύνθετες λέξεις.
Στα σύνθετα ρήματα το β' συνθετικό είναι ρήμα και το α' συνθετικό μπορεί να είναι:
- Ουσιαστικό ψωμο-ζώ
- Επίθετο ασπρο-ντύνομαι
- Επίρρημα πισω-γυρίζω
- Αριθμητικό χιλιο-παρακαλώ
- Ρήμα ανοιγο-κλείνω
- Πρόθεση προσ-φέρω
- Αχώριστο μόριο ξε-χωρίζω
Το β' συνθετικό μπορεί να είναι επίσης μετοχή κοσμογυρισμένος (κόσμος + γυρισμένος) ή επίρρημα περίγυρα (περί +γύρω).
Στο σημείο σύνδεσης του α' και β' συνδετικού εμφανίζεται συνήθως το φωνήεν –ο (συνδετικό φωνήεν) όταν το β' συνθετικό αρχίζει από σύμφωνο κρασοπότηρο (κρασί + ποτήρι).
Όταν όμως το β' συνθετικό αρχίζει από φωνήεν, το συνδετικό φωνήεν μερικές φορές διατηρείται αλογοουρά και μερικές αποβάλλεται αγριάνθρωπος ή μεταβάλλεται πανέμορφη.
|
|
